سیستم های پرداخت و چک الکترونیکی

مقدمه

تجارت الکترونیکی از سه بخش مدیریت، زیرساخت ها و کاربردها تشکیل یافته است. در بخش کاربردها، بانکداری الکترونیک را یکی از کاربردهای تجارت الکترونیکی می دانند که شامل چک های الکترونیکی و کارت های اعتباری می شود، بنابراین ارتباط تئوریک مفهوم چک های الکترونیکی و تجارت الکترونیکی به این صورت تعریف می شود که پدیده مبادله از راه چک های الکترونیکی بخشی از پدیده بانکداری الکترونیکی است و بانکداری الکترونیکی نیز خود یکی از کاربردهای تجارت الکترونیک به حساب می آید.اقتصاد نوین مفهومی است از ترکیب جریان جهانی شدن اقتصاد و کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه اقتصاد و بازرگانی، تجارت الکترونیک، کسب و کار الکترونیک، بیمه الکترونیک و بانکداری الکترونیکی و غیره از جمله مصادیق این پدیده هستند که اکنون تلاش زیادی برای توسعه آنها در حال انجام است. یکی از عملیات های مهم در بانکداری  الکترونیکی پرداخت و دریافت پول است که به شکل سنتی نیز در حال انجام است. اما با توجه به تغییرات شگرف در حوزه سنتی بانکداری، شکل خود را تغییر داده و به نمونه های دیجیتالی کنونی رسیده است، که یکی از این نمونه ها چک الکترونیکیاست. در گذشته پذیرش چک از سوی بانک ها، مشکل آفرین بود، در ابتدا، بانک ها نمی دانستند که چگونه چک های دریافتی را برای وصول در تاریخ مربوطه، از بانک های مرجع جمع آوری کنند و برای این منظور، کارمندانشان را به بانک های مرجع می فرستادند تا نسبت به نقد کردن چک اقدام های لازم را به عمل آورند، این امر نه تنها موجب می شد که وقت زیادی صرف شود، بلکه از نظر شرایط امنیتی نیز خطرناک بود. از این رو چک های کاغذی که گستره توزیع فراوانی بین مردم دارد، به سوی الکترونیکی شدن حرکت کرد. قبول چک های کاغذی برای بازرگان مشکل آفرین است و با قبول نکردن یک چک در معامله احتمال از دست دادن معامله وجود دارد.

مقایسه چک الکترونیکی و سایر ابزارهای پرداخت

مقایسه چک الکترونیکی و سایر ابزارهای پرداخت می‌توان به قابلیت‌های چک الکترونیکی در مقایسه با چک‌های کاغذی معمولی پی برد. اما آن‌چه در مقایسه سیستم خدمات کارت با چک الکترونیکی می‌توان گفت از این قرار است: کارت‌ها به وسیله اشخاص حقیقی و در وسعت کسب و کار کوچک‌تری به کار می‌روند تا پرداخت‌ها را در مکان‌های فروش و یا ترمینال‌های نزدیک به مشتریان مقدور سازند. سیستم امنیتی که در اینترنت برای کارت به کار می‌رود می‌تواند در سطح Offline نیز به کار گرفته شود. چک‌های الکترونیکی می‌توانند امنیت پرداخت‌ها را نه تنها در پرداخت‌های جزیی محلی بلکه در سراسر سطح اینترنت برقرار کنند.برخلاف کارت، چک الکترونیکی می‌تواند برای اشخاص حقوقی مانند وصول پرداخت‌های تجاری به کار گرفته شود. در واقع می‌توان به جای چک‌های معمولی در تجارت از آن استفاده نمود.به سبب ریسک‌های وابسته به کارت، برخی صادرکنندگان کارت‌ها یک محدودیت روزانه روی مبلغی که می‌تواند در یک کارت شارژ نمود قرار داده‌اند. در حالی که چک‌ الکترونیکی در اختیار مشتری است نه بانک، هم‌چنین هیچ تبصره مشاهبی برای این‌گونه محدودیت‌ها تعریف نشده است.

سیستم های پرداخت الکترونیکی

سیستم های پرداخت الکترونیکی عبارتند از ارسال پرداخت ها برروی یک شبکه عمومی برای به دست آوردن کالا (الکترونیکی و یا فیزیکی ) و خدمات. پرداخت از طریق شبکه ها به خصوص اینترنت امنیت بالایی می طلبد، زیرا ارسال داده ها و اطلاعات مالی از قبیل، شماره کارت اعتباری، شماره حساب، ارسال اطلاعات محرمانه مالی، ارسال کد رمز و کلمه عبور و هزاران اطلاعات محرمانه دیگر نگرانی های زیادی به دنبال می‌آورد و این خود دلیل موجهی برای اهمیت بالای روش های ایجاد امنیت و انواع مختلف سیستم های پرداخت امن است.

سیستم های پرداخت بخش حیاتی زیرساخت اقتصادی و مالی یک کشور هستند. عملکرد خوب آن ها در انتقال امن و به موقع وجوه مهم ترین اثر آن ها در عملکرد کلی نظام اقتصاد می باشد. اما سیستم های پرداخت می توانند ریسک جدی برای مشترکین داشته باشند . به این ترتیب که این سیستم ها می توانند به صورت یک کانال، مشکلات را از یک قسمت از ا قتصاد به بخش های دیگر منتقل کنند . این ریسک سیستمیک دلیل اصلی توجه و علاقه بانک های مرکزی در طراحی و اپراتوری این سیستم ها می باشد.یک نظام پرداخت در واقع یک سری ترتیباتی است که اجازه می دهد که استفاده کنندگان پول را انتقال دهند.در حال حاضر در بسیاری از کشورهای پیشرفته پول عبارت است : از سکه و اسکناس چاپ بانک مرکزی و طلب از مؤسسات اعتباری به شکل سپرده. برای انجام پرداخت، پرداخت کننده باید درخواست خود را به بانکی که پول را در اختیار دارد ، بدهد . این درخواست ممکن است به صورت کاغذی باشد مثل چک و یا به صورت الکترونیکی باشد مثل کار تهای پلاستیکی. در مرکز هر سیستم پرداخت امکانات و شرایطی وجود دارد که انتقال پول را متصل می شوند. بنابراین سیستم های پرداخت از تعدادی از شبکه ها که اعضارا به هم پیوند می دهد، سوئیچ ها برای توزیع پیغام ها و قانون و رویه به منظوراستفاده از این زیر ساخت تشکیل شده است .

فهرست مطالب

فصل اول ،کلیات تحقیق

1-1-مقدمه...................................................................................................................................... 2

1-2-چک........................................................................................................................................ 2

1-3-بیان مسئله تحقیق....................................................................................................................... 3

1-4-اهمیت تحقیق............................................................................................................................. 4

1-5-مقایسه چک الکترونیکی و سایر ابزارهای پرداخت................................................................................... 5

1-6-چند ویژگی اولیه چک‌های الکترونیکی................................................................................................ 5

1-7-خلاصه فصل............................................................................................................................... 6

فصل دوم،سیستم های پرداخت الکترونیکی

2-1-مقدمه...................................................................................................................................... 8

2-2-سیستم های پرداخت الکترونیکی...................................................................................................... 9

2-2-1-اهمیت سیستم های پرداخت.................................................................................................... 9

2-2-2- اجزای سیستم پرداخت........................................................................................................ 10

2-3-روش های پرداخت الکترونیکی....................................................................................................... 11

2-4-انواع سیستم های پرداخت الکترونیکی.............................................................................................. 13

2-4-1-سیستم مبتنی برکارت اعتباری............................................................................................... 13

2-4-2-سیستم های مبتنی بر چک الکترونیکی..................................................................................... 15

2-4-3-سیستم های مبتنی بر پول الکترونیکی...................................................................................... 15

2-4-4-سیستم های ریز پرداخت...................................................................................................... 15

2-4-5-سیستم های مبتنی برمزایده.................................................................................................. 15

2-5-پیاده سازی ساختارهای پرداخت سنتی و معمولی................................................................................. 16

2-6-ویژگی های سیستم های پرداخت الکترونیک....................................................................................... 18

2-6-2-قابلیت کاربرد.................................................................................................................... 19

2-6-3-تأیید............................................................................................................................... 20

2-6-4-قابلیت تبدیل.................................................................................................................... 20

2-6-5-کارایی............................................................................................................................. 20

2-6-6-قابلیت تعامل..................................................................................................................... 20

2-6-8-قابلیت اعتماد.................................................................................................................... 21

2-6-9-توانایی رشد...................................................................................................................... 21

2-6-11-قابلیت ردگیری................................................................................................................ 22

2-6-12-اطمینان......................................................................................................................... 22

2-6-13-قابلیت استفاده................................................................................................................. 23

2-7-ارزیابی ویژگی های سیستم های پرداخت الکترونیک............................................................................. 24

2-8-مزایا و معایب مدلهای پرداخت....................................................................................................... 24

2-7-1-مزایا و معایب مدل وجه نقد الکترونیک..................................................................................... 24

2-7-2-مزایا و معایب سیستم های مبتنی بر حساب................................................................................ 25

2-8-خلاصه فصل............................................................................................................................. 27

فصل سوم ،تجارت الکترونیکی

3-1-مقدمه.................................................................................................................................... 30

3-2-تاریخچه.................................................................................................................................. 30

3-3-تجارت الکترونیکی...................................................................................................................... 31

3-4-سطوح تجاری الکترونیک.............................................................................................................. 32

3-5-تعریف تجارت الکترونیک از دیدگاههای مختلف................................................................................... 32

3-6-چشم انداز تجارت الکترونیک......................................................................................................... 33

3-7-چرخه تجارت الکترونیکی............................................................................................................. 34

3-8-رسالت تجارت الکترونیک............................................................................................................. 35

3-8-1-تعهد سازمانی به ذی‌نفعان در بازار الکترونیک.............................................................................. 35

3-8-2-حوزه کسب و کار................................................................................................................ 35

3-8-3-منابع مزیت رقابتی تجارت الکترونیک....................................................................................... 35

3-8-4-تصویر آینده سازمان به بازار الکترونیک..................................................................................... 36

3-9-تجارت الکترونیکی در برابر تجارت سنتی........................................................................................... 37

3-10-انواع تجارت الکترونیک.............................................................................................................. 39

3-10-1-Business to Business (B2B)...................................................................................... 39

3-10-2- Business to Customer (B2C).................................................................................... 40

3-10-3-Costumer to Costumer (C2C)................................................................................... 40

3-10-4- Peer to Peer (P2P).................................................................................................... 41

3-10-5- Business to Administration (B2A)........................................................................... 42

3-10-6- Costumer to Administration (C2A)......................................................................... 42

3-11-مزایای تجارت الکترونیک............................................................................................................ 42

3-12-1-مشکلات و چالش های فرا روی تجارت الکترونیک....................................................................... 44

3-14-موانع و چالش های تجارت الکترونیک در ایران.................................................................................. 47

3-15-گسترش تجارت الکترونیک......................................................................................................... 47

3-16-خلاصه فصل........................................................................................................................... 48

فصل چهارم ،امضای دیجیتال

4-1-مقدمه.................................................................................................................................... 51

4-2-امضای دیجیتال......................................................................................................................... 51

4-3-تاریخچه امضای دیجیتال............................................................................................................. 53

4-4-علت استفاده از یک امضاء دیجیتال................................................................................................. 55

4-5-مشخصات امضا دیجیتال.............................................................................................................. 55

4-6-امضای دیجیتالی امنیت چه چیزی را تامین می کند ؟........................................................................... 56

4-7-مزایای امضای دیجیتال................................................................................................................ 56

4-8-معایب امضای دیجیتال................................................................................................................ 57

4-9-روش ایجاد امضای دیجیتالی......................................................................................................... 58

4-9-1-کلیدها (Keys)................................................................................................................ 58

4-9-2-حلقه کلید (Key Ring)..................................................................................................... 58

4-9-3-اثر انگشت........................................................................................................................ 58

4-10-روش تولید  امضای دیجیتالی...................................................................................................... 59

4-11-ویژگیهای امضاهای دیجیتالی....................................................................................................... 59

4-12-حملات ممکن علیه امضای دیجیتال.............................................................................................. 60

4-12-1-حمله Key-only............................................................................................................ 60

4-12-2-حمله Known Signature............................................................................................... 60

4-12-3-حمله Chosen Message................................................................................................ 60

4-12-4-حمله Man-in-the-middle............................................................................................. 60

4-13-اجزای تشکیل دهنده امضای دیجیتالی............................................................................................ 61

4-14-الگوریتم کلید متقارن................................................................................................................ 61

4-14-1-انواع الگوریتم کلید متقارن................................................................................................... 62

4-14-1-1-پیاده سازی............................................................................................................. 62

4-14-1-2-ساختار رمزهای متقارن............................................................................................... 62

4-14-1-3-امنیت رمزنگاری متقارن.............................................................................................. 62

4-14-1-4-نسل های کلید......................................................................................................... 63

4-14-1-5-رمزنگاری دوجانبه..................................................................................................... 63

4-15-رمزنگاری کلید عمومی............................................................................................................... 63

4-15-1-مفاهیم زیرساخت کلید عمومی............................................................................................. 63

4-15-2-زوج کلیدهای چندتایی....................................................................................................... 64

4-15-3-کشف رمز کلید................................................................................................................ 65

4-15-4-بازیابی و آمادسازی در برابر حوادث......................................................................................... 65

4-15-4-1-آگاه ساختن طرف اعتماد کننده..................................................................................... 65

4-15-4-2-آماده سازی............................................................................................................. 65

4-15-4-3-بازیابی................................................................................................................... 66

4-15-5-مدیریت گواهی مستقل....................................................................................................... 66

4-15-6-پشتیبانی از عدم انکار......................................................................................................... 66

4-16-کلید عمومی رمزنگاری............................................................................................................... 67

4-16-1-تولید کلید...................................................................................................................... 68

4-16-2-پروتکل رمز نگاری............................................................................................................. 69

4-17-کدگذاری و کدگشایی................................................................................................................ 70

4-17-1-کدگذاری به روش کلید متقارن............................................................................................. 70

4-17-2-کدگذاری به روش کلید عمومی یا کلید نامتقارن........................................................................ 70

4-18-گواهینامه دیجیتالی.................................................................................................................. 72

4-18-1-مرکز گواهی هویت (CA)................................................................................................... 72

4-18-2-تصدیق شناسه................................................................................................................. 73

4-18-2-1- انواع تصدیق شناسه.................................................................................................. 73

4-19-پروتکل SSL......................................................................................................................... 74

4-19-1-عملکرد پروتکل SSl......................................................................................................... 75

4-21-جلوگیری از نفوذهای شبکهای...................................................................................................... 78

4-21-1- سیستم تشخیص نفوذ  IDS............................................................................................... 78

4-21-2-دیواره آتش..................................................................................................................... 78

4-22-خلاصه فصل........................................................................................................................... 79

فصل پنجم ،چک الکترونیک

5-1-مقدمه.................................................................................................................................... 82

5-2-پیشینه چک الکترونیکی.............................................................................................................. 82

5-3-تعریف چک الکترونیکی............................................................................................................... 83

5-4-اعتباربخشی به چک الکترونیکی..................................................................................................... 87

5-5-فرآیند پرداخت چک الکترونیکی..................................................................................................... 88

5-5-1-مراحل پرداخت چک الکترونیکی............................................................................................. 89

5-6-چک جایگزین الکترونیکی............................................................................................................. 90

5-7-شرایط شکلی چک الکترونیکی....................................................................................................... 91

5-7-1-مبلغ چک........................................................................................................................ 91

5-7-2-واحد پول......................................................................................................................... 91

5-7-3-قید کلمه چک در روی ورقه................................................................................................... 92

5-7-4-مشخصات صادرکننده.......................................................................................................... 92

5-7-5-مشخصات ذینفع یا دارنده..................................................................................................... 92

5-7-6-دستورپرداخت بی قید و شرط................................................................................................. 93

5-7-7-نام موسسه پرداخت کننده یا محال علیه................................................................................... 93

5-7-8-قید مکان صدور................................................................................................................. 94

5-7-9-قید تاریخ صدور................................................................................................................. 94

5-7-10-امضای چک.................................................................................................................... 95

5-7-11-سایر مشخصات................................................................................................................ 96

5-8-ظهرنویسی چک الکترونیکی.......................................................................................................... 96

5-8-1-ظهرنویسی چک الکترونیکی در وجه شخص معین یا به حواله کرد او.................................................. 96

5-8-2-ظهرنویسی چک الکترونیکی  در وجه حامل................................................................................ 97

5-9-ضمانت چک الکترونیکی.............................................................................................................. 97

5-10-خلاصه فصل........................................................................................................................... 99

نتیجه.......................................................................................................................................... 101

خلاصه......................................................................................................................................... 102

منابع........................................................................................................................................... 109