تاریخ ساخت کاروانسراها در ایران به همراه عکس کاروانسرای ده نمک

تاریخ ساخت کاروانسراها در ایران :

منابع تاریخى هخامنشیان را پایه‌گذار کاروانسراها دانسته‌اند؛ در روزگار اشکانی، ایستگاه‌هاى میان را، و حمایت از کاروانیان اهمیت زیادى یافت و در اغلب جاده‌ها به‌خصوص جادهٔ معروف ابریشم بناهائى شبیه کاروانسرا ایجاد گردید. در دورهٔ ساسانیان به‌دلیل اقتصاد وسیع و گسترده، راه‌ها و امنیت کاروانیان اهمیت زیادى یافت؛ در نتیجه کاروانسراهاى بسیارى در مسیر جاده‌ها و گذرهاى اصلى بنا گردید. نقشه‌هاى کروانسراها در این دوره عمدتاً به‌صورت چهارایوانى و مصالح ساختمانى آن بیشتر از سنگ، آهک و گچ بوده است. در دورهء اسلامى دلایل متعدد نظامی، اقتصادى و مذهبى و غیره موجب گسترش کاروانسراها گشت و ساخت بناهائى چون مساجد و مدارس و کاروانسراها در کنار هم انجام مى‌شد. نقشهٔ بناها به‌صورت دو ایوانى و چهار ایوانى رواج یافت. زیباترین نمونه از کاروانسراهاى این دوره رباط یا کروانسراى شرف در خراسان است.

در روزگار صفویان ایجاد کاروانسراهاى درون‌شهرى نیز گسترش پیدا کرد و این کاروانسرها هر یک محل دادوستد کالاى ویژه‌اى قرار گرفت. در این دوره کاروانسراهائى با نقشهٔ مدور - هشت ضلعى نیز ساخته شدند.

در روزگار زندیه، افشاریه و قاجار تغییر چشمگیرى در امر ساخت کاروانسراها اتفاق نیفتاد و کاروانسرها بیشتر با نقشهٔ چهارایوانى و از خشت ساخته شدند.

کاروانسرا را در اصطلاح سرا، تیمچه، پاساژ، رباط، ساباط و خان نیز مى‌گفتند که البته از جهت ویژگى‌هاى معمارى برخى با کارانسر تفاوت دارند.

کاروانسراها با یک دیوار بلند محسور مى‌شدند که در هنگام جنگ یا حمله مهاجمان از آن بهره گرفته شود. در مدخل کاروانسرا، دروازهٔ مستحکمى قرار داشت و در دو سوى آن اتاق‌هاى مربوط به خدمه و متصدیان کاروانسرا تعبیه شده بود. پس از آن محوطه گسترده‌اى بود که در اطراف آن محل نگهدارى کالاها قرار داشت. اصطبل، انبار علوفه، دکان نعلبندی، و آهنگرى و قهوه‌خانه نیز در این قسمت وجود داشت. محل پذیرائى از مسافران در طبقهٔ فوقانى بود. عموماً در وسط محوطه کاروانسرا مسجد کوچکى قرار داشت.

سرپناه در سفر :

نیـاز انسان بـه سرپـنـاه ومأمـن، نـه تـنها در سراگاه بلکه در سفـر هم از روزگار باستان مـورد تــوجـه بـوده است. درایـران زمین، درگـذشته بسیار دورآثـار ومظاهری از این گونـه بـناها واستراحتگاههای بین راه دیــده مـی شـود کـه بسیاری از آنـها را مـی تــوان از نظـر شـیـوه ساختمانی از شاهکارهای معماری وهنـری عصر خـود بـه حساب آورد.احـداث کاروانسرا در منطقه سابقه‌ای بسیار طـولانـی داشته وساخت آن در جـاده هـای کاروانـی بـه منظور استراحت و سرپـنـاه، در ادوار مخـتـلف بـویـژه دوره اســـلامـــی، از اهمـیـت خـاصــی بـرخـوردار بـوده است.

فهرست مطالب

تاریخ ساخت کاروانسراها در ایران . 1

سرپناه در سفر...................................... 2

کاروانسرا در دوره اسلامی.................. 3

انواع کاروان‌سراها................................. 4

کاروانسراهای درون شهری................ 4

کاروانسرا در ادبیات ایران ‏.................. 6

رباط شرف............................................. 8

کاروانسراهای میان‌دشت.................... 9

کاروانسرای ابراهیم – سیرجان......... 9

کاروانسرای شاه عباسی سیوند ....... 11

تصاویر.................................................... 16

منابع....................................................... 21