پایان نامه ی بررسی تاریخ هنر موسیقی و رقص در نقوش ایران باستان. doc

نوع فایل: word

قابل ویرایش 170 صفحه

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشدM.A

گرایش تاریخ هنر ایران باستان

چکیده:

رقص از کهن‌ترین انواع هنر به شمار می‌آید. به اتکای اکتشافات علوم اجتماعی می‌توان رقص را بخشی از هنر و از نخستین جلوه‌های حیات بشری دانست. تصاویر و نقوش پیش از تاریخ نشان می‌دهند که قدمت رقص به هزاران سال پیش باز می‌گردد و روح جوامع بشری با شکل‌هاو ویژگیهای خاص اجتماعی، محلی، روانی، نژادی سبب به‌وجود آمدن انواع مختلفی از این هنر یعنی رقص شده است. در این پژوهش سعی شده تا با تکیه بر نقوش بازمانده از دوره‌های پیش از تاریخ و تاریخی جنبه‌های مختلف این هنر بررسی شود.

کلید واژه‌ها: موسیقی، رقص، دوران پیش از تاریخ، دوران تاریخی.

مقدمه

رقص آنگونه که در لغت‌نامه دهخدا آمده است: در لغت واژه‌ایست عربی به معنی بازی کردن و پای کوفتن. و براساس فرهنگ معین حرکاتی موزون است همراه با آهنگ موسیقی و یا هنر ایجاد زیبایی با بیان احساسات به وسیله‌ی حرکات توأم با موسیقی.

بدوی‌ترین و کاملترین هنر اقوام رقصی است که به همراهی آوازهای یکنواخت و بی‌معنی اجرا می گردد. حتی واگنر عقیده داشت موسیقی از رقص منشا گرفته است.

بطور خلاصه هنرآفرینی اعم از نقاشی، مجسمه‌سازی، رقص و .... ناشی از زندگی عملی ابتدایی و بخشی از فعالیتهای حیاتی است و ارزش حیاتی دارد. در عموم جوامع قدیم رقص و موسیقی و شعر وابسته به نیروهای جادویی بودند. رقص اقوام ابتدایی منعکس کننده زندگی واقعی آنهاست. رقص‌ها و آوازهای مربوط به امور و موقعیتهای مختلف از قبیل شکار، جنگ، کاشتن، درویدن و تدفین و.... با عواطف خاصی که در افراد یک گروه برمی‌انگیزد آنها را پیوسته آماده مبارزه و غلبه بر مشکلات می‌سازد.

انسان فطرتا، بنابر غرایز طبیعی خود هنگام شادی و مسرت شدید، جنبش و حرکتی در اعضا و جوارح خود حس کرده و بی‌اختیار به جست‌وخیز می‌پردازد و فریادها و قهقهه‌های سرور و نشاط از ته دل برمی کشد. بشر در همه‌حال و در هر سن‌وسال به هنگام احساس خوشی و لذت شدید، جنبش‌ها و جست‌وخیزهای انفرادی ناشی از غرایز فطری را تبدیل به پایکوبی و دست‌افشانی‌های موزون و دسته‌جمعی کرده است. رقص و اجرای حرکات موزون درمیان اجتماعات بدوی و نیمه متمدن محرک اعمال و حرکات دسته‌جمعی و در نتیجه مولد هماهنگی و وحدت عمل درمیان افراد قبایل می‌گردید.(گزوسکی62:1348) کارهای موزون انسان ابتدایی دو جنبه متفاوت داشت: جنبه حرکتی و جنبه صوتی. جنبه حرکتی موجد رقص شد و تکرار موزون اصواتٰ موسیقی را ایجاد کرد. موسیقی‌های ابتدایی در آغاز تنها تقلیدی از صداهای طبیعی از جمله صدای حیوانات یا ریزش آب و... و تکرار مداوم آنها بود. از هر آهنگ و ترانه و رقص در جریان دهه‌ها و سده‌ها اشکال گوناگونی بدست آمد و جزو سرمایه فرهنگی گروه ابتدایی شد. (آریان پور1354ص52)

آنچه امروزه به نظر ما بازی و تفریح به شمار می‌رود برای انسان ابتدایی یک امر جدی بوده. آنهاهنگامیکه به رقص برمیخواستند تنها قصدشان خوشگذرانی نبوده بلکه میخواستند به طبیعت و خدایان چیزهای مفید بیاموزند یا آنها را با خود همسو کنند. اما از آنجایی که رقص موجد سرور و لذت است پس در هرجا انسانی بوده لذت و سروری وجود داشته است، رقص نیز موجود بوده و از این روست که در ریشه و اساس تمدن هر قوم و ملتی حتی وحشی‌ترین و ابتدایی‌ترین آنها رقص را به انواع مختلف می‌بینیم و می‌توان گفت هیچ چیزی نیست که بهتر و بیشتر از رقص خصایص قومی و اخلاقی مردم ابتدایی را جلوه‌گر سازد. (گزوسکی1348ص62)

بالطبع اقوامی که از هزاران سال پیش در سرزمین ایران نشیمن گرفته و مراحل مختلف تمدن و فرهنگ را پشت سرگذاشتند هیچگاه از این هنر غریزی عاری نبوده‌اند و خوشبختانه در آثاری که از آنروزگاران برای ما بازمانده جسته و گریخته نمونه‌هایی از انواع رقصهای دسته‌جمعی و انفرادی پیدا میشود. (ذکاء1342ص45)

مقدمه:

فهرست مطالب:

چکیده                                           

فصل اول (کلیات پژوهش)                         

مقدمه                                          

طرح مسئله                                      

اهمیت پژوهش                                    

اهداف پژوهش                                     

سؤالات پژوهش                                   

فرضیات پژوهش                                    

پیشینه پژوهش                                     

روش پژوهش                                    

حدود و نقطه‌ی تمرکز                               

مفاهیم پژوهش                                    

سازماندهی پژوهش                                

بررسی و نقد منابع                                 

فصل دوم (کلیاتی درباره رقص و موسیقی)              

بخش اول (تعریف رقص و موسیقی و شاخصه های آن)        

     2-1-1-بررسی نظریه های گوناگون درباره ی هنر           

     2-1-2-تبیین هنرهای ابتدائی                           

     2-1-3-هنرهای بدوی                             

بخش دوم (آغاز شعر و موسیقی)                       

     2-2-1-سیر هنرها                                  

     2-2-2-گسیختن تجانس ابتدائی                      

     2-2-3-آفرینش هنری                             

بخش سوم (کوششی برای تنظیم روش های هنرشناسی)        

     2-3-1-نمونه ی انواع هنری                         

     2-3-2-استفاده از واژه رقص در ادبیات                 

فصل سوم (رقص و موسیقی در فرهنگهای باستان)          

بخش اول (بررسی رقص و موسیقی در بین النهرین)           

     3-1-1-رقص و موسیقی در کلده                     

     3-1-2-رقص و موسیقی در سومر                     

     3-1-3-رقص و موسیقی در آشور                     

     3-1-4-رقص و موسیقی در بابل                      

     3-1-5-رقص و موسیقی در عیلام                    

بخش دوم (بررسی رقص و موسیقی در مصر، عبرانیان، یونان و روم)

     3-2-1-رقص و موسیقی در مصر باستان و کرت           

     3-2-2-رقص و موسیقی در میان عبرانیان باستان           

     3-2-3-رقص و موسیقی در یونان باستان                

     3-2-4-رقص و موسیقی در روم باستان                 

بخش سوم (بررسی رقص و موسیقی در ژاپن و چین و هند      

     3-3-1-رقص و موسیقی در ژاپن                     

     3-3-2-رقص و موسیقی در چین                     

     3-3-3-رقص و موسیقی در هند                      

فصل چهارم (رقص و موسیقی در ایران از دوره ی آغازین عهد باستان)

بخش اول (رقص در هزاره پنجم پیش از میلاد)              

     4-1-1-تپه خزینه                               

     4-1-2-تل جری                                

بخش دوم (رقص در هزاره چهارم پیش از میلاد)             

     4-2-1-تپه سیلک                                

     4-2-2-سگزآباد قزوین                            

     4-2-3-تپه سبز                                 

     4-2-4-تپه حصار دامغان                           

     4-2-5-نهاوند                                   

     4-2-6-رقص نیایش خورشید از سیلک                  

     4-2-7-چشمه علی                               

     4-2-8-رقصی دیگر از چشمه علی                    

     4-2-9-تپه موسیان                               

     4-2-10-رقص تکی از هزاره سوم                     

     4-2-11-رقص تکی بر روی لوحه سنگی از شوش          

     4-2-12-رقص دسته بند «کاسوها» از هزاره سوم            

بخش سوم (رقص و موسیقی در هزاره ی دوم و سوم)         

     4-3-1-رقص با «سماچه» به معنی ماسک از تپه یحیی        

     4-3-2-نمونه دیگر از رقص با سماچه از تخت جمشید       

     4-3-3-رقص سه نفری از تل تیموران                  

     4-3-4-رقص خدایان در آسمان                      

     4-3-5-رقص و موسیقی مربوط به اسطوره ها)             

فصل پنجم (رقص و موسیقی در ایران از دوران مادها تا پایان دوران ساسانی)

بخش اول (رقص و موسیقی در دوران مادها)               

     5-1-1-افول و کم رنگ شدن هنر موسیقی و رقص          

     5-1-2-رقص در دربار پادشاهان ماد                   

بخش دوم (رقص و موسیقی در دوران هخامنشیان)           

     5-2-1-موسیقی هخامنشی تداومی از موسیقی عیلام         

     5-2-2-موسیقی در روزگار هخامنشیان                  

     5-2-3-رقص هخامنشیان                           

بخش سوم (موسیقی و رقص در دوران سلوکی)             

بخش چهارم (رقص و موسیقی در دوران اشکانی)            

     5-4-1-نگاره هایی از رقص که از دوره ی اشکانی بازمانده                            

     5-4-2-رقصهای مذهبی در روزگار اشکانیان              

     5-4-3-موسیقی اشکانی                           

بخش پنجم (رقص و موسیقی در دوران ساسانی)             

     5-5-1-عصر طلائی موسیقی                        

     5-5-2-رقص در دوران ساسانیان                     

     5-5-3-آلات موسیقی زمان ساسانیان                   

     5-5-4-خسرو و ریدک یا دانشنامهای از فرهنگ و هنر ساسانی  

بخش ششم (رقص و موسیقی مانوی)                     

فصل ششم (ادامهی هنرهای موسیقی و رقص در دوران اسلامی)

بخش اول (دوران پس از آمدن اسلام به ایران)               

     6-1-1-انواع ذکرهای صوفیانه                       

     6-1-2-سماع                                  

بخش دوم (نمونههایی از اشعار شاعران بزرگ ایران درباره رقص)  

بخش سوم (فایدههای رقص از نظر فیزیولوژیکی و روانی)      

بخش چهارم (ویژگیها و مضمونهای گوناگون رقص های قومی و محلی ایران)

     6-4-1-رقصهای آئینی در ناحیههای مختلف ایران          

     6-4-2- جنبههای مشترک رقصهای ایرانی               

     6-4-3-انواع رقص در میان ایلها، عشایر و شهرهای بزرگ ایران 

بخش پنجم (رقص مدرن ایرانی)                       

     6-5-1-کارایی                                 

     6-5-2-خط و دایره باز رقص                       

بخش ششم (موسیقی در دوران اسلامی)                 

نتیجه گیری                                      

پیشنهادات                                      

فهرست منابع فارسی                               

فهرست منابع غیرفارسی                             

چکیده انگلیسی

فهرست شکلها:

شکل2-1)رقص بومیان آفریقا دور درخت کهنسالی که مقدس شمرده میشود(ذکاء،a3:1375)22 

شکل2-2)از انسان تا توتم(شیبانی،3:1342)                

شکل2-3)رقص توتمی(شیبانی،5:1342)                  

شکل2-4)ماسک قبائل مکزیکو(شیبانی،7:1342)             

شکل2-5)ماسک اقوام ملانزی(شیبانی،9:1342)             

شکل2-6)طبلنواز مکزیکی شمالی(شیبانی،8:1342)          

شکل3-1)اثر سومری بدست آمده در اور-بین النهرین          

شکل3-2)آشوریان                                 

شکل3-3)زن چنگزن،(مجسمه بین النهرین)موزه لوور، مسوپوتامیا(hamshahrionlineir)  49

شکل3-4)نوازنده برهنه با عود(iranicaonlineorg)         

شکل3-5)قدیمی‌ترین چنگ جهان که به چنگ اور مشهور است(hamshahrionlineir)

شکل3-6)چنگ های اولیه عیلام(iranicaonlineorg)        

شکل3-7)نقش برجسته آشوری (ماداکتو)(iranicaonlineorg)  

شکل3-8)موسیقی دنیوی روی جام ارجان، عیلام،620-580قم(iranicaonlineorg)

شکل3-9)نیایشگر سفالی که یک گردنبند هلالی به گردن آویخته(مجیدزاده،1386: 129)

شکل3-10)نوازنده چنگ نیایشگر، از دوره ی سوکل مخ ها(iranicaonlineorg)

شکل3-11)اندازه ی اثر:ارتفاع: 98 سانتی متر،عرض: 41سانتی متر(iranicaonlineorg)

شکل3-12)نوازنده برهنه با عود از دوره ی سوکل مخ ها(مجیدزاده،72:1386) 

شکل3-13)مجسمه ساز زن (iranicaonlineorg)           

شکل3-14)نقش برجسته زن و مرد نوازنده، موزه ی لوور(iranicaonlineorg)

شکل3-15)موسیقی در مصر((wwwegyptblogfacom      

شکل3-16)رقص و موسیقی در مصرwwwegyptblogfacom))   

شکل4-1)سفال از تپه خزینه(ذکاء،a5:1375)                

شکل4-2)ظرف سفالین از «تل جری»(ذکاء،a5:1375)         

شکل4-3)(ذکاء،a5:1375)                            

شکل4-4)قطعه سفالی از تپه سیلک کاشان(ذکاء،a5:1375)      

 شکل4-5)مجسمه رقص دسته بند بدور درخت مکشوف در فلسطین(ذکاء،46:1342)

شکل4-6)(ذکاء،a6:1375)                            

شکل4-7)سفال از سگزآباد قزوین(ذکاء،a6:1375)            

شکل4-8)سفال از تپه سبز(ذکاء،a6:1375)                 

شکل4-9)سفال از تپه حصار دامغان(ذکاء،a7:1375)           

شکل4-10)سفال از نهاوند(ذکاء،a7:1375)                 

شکل4-11)قطعه یی سفال از تپه سیلک کاشان(ذکاء،a1375:7)   

شکل4-12)(ذکاء،a8:1375)                           

شکل4-13)سفال منقوش از تپه سیلک کاشان(ذکاء،a1375:8)    

شکل4-14)سفالی از چشمه علی(ذکاء،a1375:8)            

شکل4-15)نحوه گرفتن دستها(ذکاء،a1375:9)              

شکل4-16)سفال منقوش از تپه سیلک کاشان(ذکاء،a1375:9)    

شکل4-17)سفالی از چشمه علی(ذکاء،a1375:9)            

شکل4-18)نقاشی تکه سفالینه شکستهChalcolithic-تپه موسیان خوزستان(ذکاء،a1375:9) 114

شکل4-19)نحوه گرفتن دستها(ذکاء،a1375:10)             

شکل4-20)سفالینه از تپه موسیان(ذکاء،a1375:10)           

شکل4-21)نحوه گرفتن دستها(ذکاء،a1375:10)             

شکل4-22)سفالینه از تپه خزینه موسیان(ذکاء،a1375:11)       

شکل4-23و24و25و26)(ذکاء،a1375:11)                 

شکل 4-27)مهر استوانه ای شکل(ذکاء،a1375:12)           

شکل4-28) مجسمه مفرغ از نهاوند (ذکاء،a1375:12)         

شکل4-29)لوح سنگی از شوش(ذکاء،b3:1375)             

شکل4-30)لوح سنگی از شوش( (Aryanpour’1968:132     

شکل4-31)قطعه سفالی از«کاسو»ها (ذکاء،b4:1375)          

شکل4-32)نحوه ایستادن(ذکاء،b4:1375)                  

شکل4-33)رقص با «سماچه» به معنی ماسک از تپه یحیی(ذکاء،b4:1375)

شکل4-34)نمونه ای از رقص با سماچه (ماسک)(ذکاء،b4:1375) 

شکل4-35)تکه سفال نقش دار از تخت جمشید(ذکاء،b5:1357)  

شکل4-36)درخت زندگی و بزهای کوهی(ذکاء،a55:1343)     

شکل 4-37)رقص سه نفری از تل تیموران(Aryanpour’1968:130)

شکل4-38)نگاره سفالین دیگری از همان محل(Aryanpour’1968:130)

شکل4-39)صحنه رقص برروی صفحه برنجی از لرستان( (Aryanpour’1968:130

شکل4-40)یک گردنبند برنجی از لرستان(

(Aryanpour’1968:130

شکل4-41)سر پرچم مفرغی مشبک در لرستان (Aryanpour’1968:130)

شکل4-42)سرپرچم مفرغی از لرستان(Aryanpour’1968:128)  

شکل4-43)پایه سرپرچم مفرغی لرستان (Aryanpour’1968:128) 

شکل4-44)سرپرچم برنزی که در لرستان بدست آمده است (Aryanpour’1968:128)

شکل5-1)شیپور بلند فلزی در موزه تخت جمشید (wwwkourosh-shahrakiblogt)

شکل5-2)رقص شاهنشاه هخامنشی در جشن مهرگان(ذکاء،a6:1343) 

شکل5-3)جزئیات گچ ستون از قلعه یزدگرد،کردستان((wwwIranicacom

شکل5-4)نقش برجسته از هروان کشمیر، از دوره اشکانی(ذکاء،d1375:23)

شکل پیکره5-5)میترا(مهر)درحال قربانی گاو با نقشهای نمادی دیگر(ذکاء،d24:1375)

شکل5-6)نقش میترا (مهر)در مهراب معبد مهرپرستان(ذکاء،d24:1375)

شکل5-7)سنگ نگاره بگماز مهرپرستان، در یوگسلاوی(ذکاء،d25:1375)

شکل5-8)یکی از مهرپرستان با سماچه کلاغ (ذکاء،d26:1375)   

شکل5-9)یکی از مهرپرستان با سماچه شیر (ذکاء،d26:1375)    

شکل5-10)سماچه مردی بر ایوان جنوبی کاخ اشکانی در الحضر (ذکاء،d27:1375)

شکل5-11)سماچه مردی جوان بر ایوان جنوبی کاخ اشکانی در الحضر (ذکاء،d27:1375)

شکل5-12)سماچه مردی جوان بر ایوان جنوبی کاخ اشکانی در الحضرا (ذکاء،d28:1375)

شکل5-13)تندیس بانویی در حال نواختن موسیقی در میانرودان(raeeka1blog facom)

شکل5-14)نیم تنه ی سفالین یک چنگ نواز در موزه ی لوور(raeeka1blog facom)

شکل5-15)بیشاپور- موزائیک کف ایوان-بانوی چنگ نواز(گیرشمن،1350:143)

شکل5-16)مجسمه سفالی یک طبال ساسانی که در شوش پیدا شده

شکل5-17و18)اولبیا-لوحه های کوچک استخوانی موزه ارمیتاژ(گیرشمن،1350:268)

شکل5-19)ایرتم-نوازندگان در میان تزئینات برگ کنگری(گیرشمن،1350:268)

شکل5-20و21و22)مازندران-جام ساسانی با نقش چهار رامشگر(گیرشمن،1350:216) 178-177

شکل5-23)ظرف نقره ای سده هشتم بم در موزه ی بریتانیا (raeekawordpresscom)

شکل5-24)بیشاپور-موزائیک کف ایوان-زن تاج باف(گیرشمن،1350:141)

شکل5-25)بیشاپور-بانویی که دسته گلی در دست دارد(گیرشمن،1350:142)

شکل5-26)کلاردشت- تنگی نقره ای،موزه ایران باستان(گیرشمن،1350:215)

شکل5-27و28و29و30و31و32و33و34)  نقش تنگ نقره(1968Aryanpour,:126)

شکل5-35و36و37)پارچ نقره و طلاکاری شده،دوره ساسانی (raeekawordpresscom)

شکل5-38)کوزه نقره با نقش زنی رقاصموزه لوورraeekawordpresscom))

شکل5-39و40)ظرف ساسانیraeekawordpresscom))      

شکل5-41)زنی رقاص روی کوزه طلا- دوره ساسانی(parsianforumcom)

شکل5-42)بشقاب نقره ای از سده ی ششم میلادی (موزه ارمیتاژ) 

شکل5-43)بشقاب نقره ای با نقش فلوت نوازی سوار بر اژدها   

شکل5-44)ظرف نقره ای با نقش بهرام چهارم (گور)          

شکل5-45)بشقاب ساسانی با نقش دیونیسوس (raeekawordpresscom)   

شکل5-46)ظرف نقره ای با نقش شکار بهرام گور و آزاده(raeekawordpresscom)

شکل5-47)کاسه، موزه ی متروپولیتن (raeekawordpresscom)

شکل5-48)بشقاب نقره، دوره ی ساسانی، موزه متروپولیتن(raeekawordpresscom)