پایان نامه ی مطالعه تطبیقی نقوش هندسی سفال های فلات مرکزی و شمال غرب. doc

نوع فایل: word

قابل ویرایش 165 صفحه

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد .M.A

گروه تاریخ هنر ایران باستان

چکیده:

تغییر الگوهای معیشتی در دوره ی نوسنگی با تولید سفال، موضوعی است که موجب تغییرات عمده در روند تکاملی جوامع انسانی بوده است. تولید ظروف سفالی با گنجایش زیاد به مانند خمره ها در بدو تولید سفال بیان کننده ی تغییر نظام های زیستی بر مبنای ذخیره سازی است. بر اساس یافته های باستان شناسی، چنین می نماید که ظروف سفالی ابتدایی فاقد هرگونه تزیین بوده و از کیفیت خوبی برخوردار نبوده اند اما به مرور زمان، با تکامل فن آوری ساخت سفال، نمونه هایی با کیفت خوب تولید شده که با نقوشی نیز تزیین شده اند. نمونه های ابتدایی این تزیینات شامل نقوش هندسی هستند که به نظر می رسد بیشتر تحت تاثیر نمونه های اولیه ی ظروف گلی پخته (سبد های اندود شده با گل) بوده و شامل طرح های جناغی و خطوط افقی و نقش های بسیار ساده ی هندسی هستند. این تحولات، در بازه ی زمانی هزاره ی هفتم تا چهارم با تکامل فنون تولید سفال و استفاده از چرخ های سفال گری کند و تند به جای ساخت سفال با دست، گسترش یافت و به موازات آن نقوش روی سفال نیز متنوع شد. در این رساله با مقایسه ی نقوش هندسی سفال ها در دو منطقه ی جغرافیای فلات مرکزی و شمال غرب ایران سعی در بررسی روابط فرا منطقه ای شده که در پی آن شباهت های نقوش هندسی ساده و عاری از پیچیدگی ها شناسایی شده است.

واژگان کلیدی: سفال، تزیین، نقوش هندسی، فلات مرکزی، شمال غرب

مقدمه:

ایران کشوری با شرایط زیست محیطی متنوع و غنای فرهنگی بسیار است. سابقهی حضور گروه-های انسانی در این سرزمین، با توجه به مدارک موجود، حداقل صدها هزار سال قبل بر می‌گردد. علی رغم سابقهی چندین دهه مطالعات باستان‌شناسی و پژوهش‌های هنری در جای جای این سرزمین، فرهنگ ها و آثار قابل توجه هنری وجود دارند که نیازمند مطالعات وسیعی هستند.

از جمله منابع بسیار ارزشمند در حوزه‌ی مطالعات فرهنگی و هنری می‌توان به آثار سفالی اشاره نمود که طی هزاره‌ها با تأثیر پذیرفتن از تغییرات فن آوری و فرهنگی ساخته شده و روایت کنندهی حضور انسان در این سرزمین هستند. این اثر فرهنگی و هنری با برخوردار بودن از استحکام منحصر به فرد خود در مقابل عوامل فرساینده، تا کنون توانسته است مصنوع بودن خود به وسیله‌ی انسان را به نمایش بگذارد. در این بین تفاوت‌های کارکردی مصنوعات سفالی، شکل‌های متنوع و تزیینات از جمله شاخصه‌هایی هستند که با مطالعه‌ی دقیق آن‌هامی‌توان به روابط فرهنگی و تاریخی در جوامع پیش از تاریخ پی برد. علاوه بر موارد یاد شده، با بررسی شاخصه‌های آثار سفالی، می‌توان برهم کنش فرهنگها را نیز در بسترهای زمانی و مکانی شناسایی کرد.

بر اساس مدارک به دست آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی در صد سال اخیر، دو محدوده‌ی جغرافیایی شمال غرب و فلات مرکزی ایران، از هزاره‌ی هفتم تا پایان هزاره چهارم یکی از متنوع‌ترین فرم‌های سفالی و نقوش تزیینی روی سفال را عرضه کرده است که لزوم مطالعهی اثر هنری و فرهنگی را افزایش می‌دهد. در همین راستا در این پایان نامه تلاش شده است نقوش تزیینی روی سفالها در هر دو محدوده‌ی جغرافیایی مورد مطالعه قرار گرفته و سپس با طبقه بندی و مقایسهی نقشهای شمال غرب و فلات مرکزی ایران در بازه‌ی زمانی 7000 تا 4000  قبل از میلاد مسیح، ضمن تهیهی بانک اطلاعاتی نقوش به روابط و تأثیرفرهنگها تاکید نماید. اما به دلیل تنوع قابل ملاحظهی این نقوش، سعی کرده‌ایم تا با تمرکز بر نقوش هندسی به مطالعه‌ی دقیق آن‌ها بپردازیم.

فهرست مطالب:

چکیده

فصل اول: کلیات

1-1 مقدمه

1-2 بیان مسئله

1-3 سوال اصلی تحقیق

1-4 فرضیات

1- اهداف تحقیق

1-6 سوابق تحقیق

1-7 روش تحقیق

فصل دوم:  اقلیم شناسی

2-1 اقلیم شناسی شمال غرب ایران

2-2 اقلیم شناسی فلات مرکزی ایران

فصل سوم: معرفی محوطه های شاخص شمال غرب و فلات مرکزی

3-1-1    محوطه های شاخص شمال غرب ایران

3-1-2    تپه ی حسنلو

3-1-3    تپه ی حاجی فیروز

3-1-4    تپه ی دالما

3-1-5    تپه ی پیزدلی

3-1-6    تپه ی اهرنجان

3-1-7    یانیق تپه

3-2-1    محدوده شمال مرکزی و شمال غرب فلات مرکزی

3-2-2    محوطه های شاخص فلات مرکزی ایران

3-2-3    زاغه

3-2-4    چشمه علی

3-2-5    سنگ چخماق

3-2-6    سیلک

3-2-7    موشه لان تپه ی اسماعیل آباد

3-2-8    قبرستان

3-2-9    حصار

3-2-10  آق تپه

3-2-11  تپه پردیس

فصل چهارم: هنر سفالگری

4-1-1    تاریخچه ی هنر سفال گری

4-1-2    روش‌های ساخت سفال

4-1-3    پرداخت و تزیین سفال

4-2-1    سفال شمال غرب ایران

4-2-2    افق سفالی حاجی فیروز و اهرنجان

4-2-3    دالما

4-2-4    سفال پیزدلی

4-2-5    سفال یانیق تپه

4-2-6    سفال منقوش حاجی فیروز

4-3-1    سفال فلات مرکزی

4-3-2    سفال قرمز منقوش ظریف چشمه علی

4-3-3    سفال آلویی (قبرستان I)

معرفی نقوش هندسی

4-4-1    نقوش نقطه ای

4-4-2    نقوش خطوط متقاطع ساده

4-4-3    نقوش زیگزاگ

4-4-4    نقش خطوط شکسته

4-4-5    نقش خطوط منحنی S مانند

4-4-6    نقش دالبری با زاویه تند

4-4-7    نقش خطوط متقاطع شاخه دار

4-4-8    نقش شانه ای

4-4-9    نقش لوزی

4-4-10  نقش صلیبی

4-4-11  نقش خطوط موجدار

4-4-12  نقش حلقه یا زنجیره

4-4-13  نقش مایه سبدی

4-4-14  نقش مایه نردبانی

4-4-15  نقوش مثلثی 

4-4-16  نقش دالبری آویزان

فصل پنجم: تحلیل نهایی

5-1-1    نتیجه گیری                                                                  

پیوست

منابع نمونه سفال ها

منابع و ماخذ

فهرست تصاویر:

تصویر 1-4. قدح به رنگ نخودی  

تصویر 2-4. خطوط موازی کمربندی و زیگزاگهای هندسی روی سفال

تصویر 3-4. ساغر نخودی رنگ متعلق به دوره سوم سیلک

تصویر 4-4. کاسه نخودی متمایل به قرمز دارای نقش گل و خطوط زیگزاگ

تصویر 5-4. لیوان سفالی با رنگ نخودی دارای خطوط هندسی

تصویر 6-4. کاسه  با رنگ نخودی مایل به سفید، دارای نقوش هندسی

تصویر 7-4.  با نشیمن مخروطی به رنگ نخودی ، دارای نقوش هندسی

تصویر 8-4. کاسه مخروطی شکل نخودی رنگ سفالین با نقوش شطرنجی

تصویر 9-4. میوهخوری پایهدار با رنگ نخودی دارای خطوط و نقوش هندسی

تصویر 10-4. طرح شماتیک نقوش نقطه ای

تصویر 11-4.نمونه سفال با نقوش نقطه ای

تصویر 14-4. طرح شماتیک نقوش متقاطع

تصویر 15-4.نمونه سفال با نقوش متقاطع

تصویر 18-4. طرح شماتیک نقش زیگزاگ

تصویر 19-4.نمونه سفال با نقش زیگزاگ

تصویر 24-4. طرح شماتیک نقش خطوط شکسته

تصویر 25-4.نمونه سفال با نقش خطوط شکسته

تصویر 27-4. طرح شماتیک نقش مایه S یا Z

تصویر 28-4.نمونه سفال با نقش مایه های S یا Z

تصویر 29-4. طرح شماتیک نقش مایه خطوط دالبری با زاویه تند

تصویر 30-4.نمونه سفال با نقش مایه خطوط دالبری با زاویه تند

تصویر 31-4. طرح شماتیک نقش خطوط متقاطع شاخه دار

تصویر 32-4.نمونه سفال با نقش خطوط متقاطع شاخه دار

تصویر 33-4. طرح شماتیک نقوش شانه ای

تصویر 34-4.نمونه سفال با نقوش شانه ای

تصویر 35-4. طرح شماتیک نقش لوزی

تصویر 36-4.نمونه سفال با نقش لوزی

تصویر 37-4. طرح شماتیک نقش صلیبی

تصویر 38-4.نمونه سفال با نقش صلیبی

تصویر 39-4. طرح شماتیک نقش خطوط موجدار

تصویر 40-4.نمونه سفال با نقش خطوط موجدار

تصویر 46-4. طرح شماتیک نقش حلقه یا زنجیره

تصویر 47-4.نمونه سفال با نقش حلقه یا زنجیره

تصویر 49-4. طرح شماتیک نقش مایه سبدی

تصویر 50-4.نمونه سفال با نقش مایه سبدی

تصویر 51-4. طرح شماتیک نقوش نردبانی

تصویر 52-4.نمونه سفال با نقوش نردبانی

تصویر 56-4. طرح شماتیک نقش مثلثی

تصویر 57-4.نمونه سفال با نقش مثلثی

تصویر 67-4. طرح شماتیک نقش دالبری

تصویر 68-4.نمونه سفال با نقش دالبری

فهرست نقشه ها

نقشه 1.  حوضه های فرهنگی شمال غرب و فلات مرکزی ایران

منابع و مأخذ:

منابع  فارسی

اسمیت. فیلیپ، 1986، بررسی دوران دیرینه سنگی در ایران، ع.ا. نگهبان مترجم، پنسیلوانیا: دانشگاه پنسیلوانیا.اهلرز. ا، 1372، ایران: مبانی کشور شناسی جغرافیایی، نسخه دوم، جلد اول، م. ت. رهنمایی مترجم، تهران: موسسه ی جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب.بدیعی. رحیم ، 1362، جغرافیای مفصل ایران، نسخه اول، جلد 2، تهران: نشر اقبال.بهنام. علی رضا ، 1351، نخستین جامعه های انسانی در سرزمین ایران، هنر و مردم 114.پتروف . 1336، مشخصات جغرافیای طبیعی ایران، گ. گلاب, مترجم، تهران: دانشگاه تهران.توحیدی. فرهاد ، 1378، فن و هنر سفالگری، تهران: سمت.حاکمی. عیسی ، 1338، حفاری در تپه ی موشلان اسماعیل آباد ساوجبلاغ؛ آثار و اشیای جهار هزار سال قبل از میلاد، سالنامه ی کشور ایران , 7-203.ذکاء. یحی، 1357، رقص در ایران، مجله هنر و مردم، 1ـ2, 191ـ192.سیاهپوش. تراب ، 1352، پیرامون آب و هوای باستانی ایران، تهران: انتشارات ابن سینا.طلایی. حسن، 1374، باستان شناسی و هنر ایران در هزاره ی اول ق.م،  نسخه اول، تهران: سمت.طلایی. حسن، 1376، نو یافته های معماری پیش از تاریخ ایران از تپه اسماعیل آباد. مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهر سازی، 5, ص. 607-618. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.طلایی. حسن، و آجورلو. بهرام، 1387، درآمدی بر عصر نوسنگی در آذربایجان، مجله ی دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران 185-4  , 77-99.طلایی. حسن, و یاری. احمد، بدون تاریخ، تحلیل ساختار و الگوهای طراحی نقوش حیوانی سفال های چشمه علی و سیلکIII در شمال مرکزی ایران، مجله ی دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران , 27-46.علیزاده. عباس، 1380، تئوری و عمل در باستان شناسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.علیزاده. کریم، و آذرنوش. م، 1382، بررسی روشمند تپه باروج: روابط فرهنگی دو سوی ارس، مجله ی باستان شناسی و تاریخ 2 .فاضلی نشلی. حسن، 1385، باستان شناسی دشت قزوین از هزاره ی ششم تا هزاره ی اول قبل میلاد، نسخه اول، تهران: دانشگاه تهران.فاضلی نشلی. حسن، کانینگهام. ر, روٍث, ی., گوین, گ., راندی, د., مقصودی, م., و دیگران، 1384، گزارش مقدماتی کاوش محوطه ی باستانی پردیس در سال 1383، پژوهش های باستان شناسی و مطالعات میان رشته ای , 31-44.فرجی. عبدالرضا ، 1366، جغرافیای کامل ایران، جلد اول، تهران: شرکت چاپ و نشر ایران.قوچانی. علی ، 1364، کتیبه های سفال نیشابود، تهران: وزارت ارشاد اسلامی، اداره کل موزه ها: موزه ی رضا عباسی.کارگر. بهمن، 1374، بررسی و گمانه زنی در اهرنجان و قره تپه ی سلماس، پایان نامه ی کارشناسی ارشد، در تهران: دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی تهران، گروه باستانشناسی.کامبخش فرد. سیف. الله، 1380، سفال و سفال گری در ایران، از ابتدای نو سنگی تا دوران معاصر، تهران: ققنوس.کبیری نیا. محمد، 1362، کلیات زمین شناسی ایران، تهران: انتشارات کیان..کریمیان. حسن ، 1328، قم را بشناسید،  قم: انتشارات اداره ی فرهنگ شهرستان قم.کوبان. ، 1345، وجه مشخص سفال سیلک III، مجله ی هنر و مردم، 48  , 20-31.کیانی. یوسف، 1379، پیشینه ی سفال وسفال گری درایران، تهران: نسیم دانش.گریشمن. رومان، 1349، ایران از آغاز تا اسلام،  نسخه سوم، م. معین, مترجم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.گریشمن. رومان، 1379، سیلک کاشان، ا. کریمی, مترجم، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.مجیدزاده. یوسف، 1366، سنگ لاجورد و جاده ی بزرگ خراسان، مجله ی باستان شناسی و تاریخ , دوم.مجیدزاده. یوسف، 1377، گزارش مقدماتی نخستین فصل حفریات باستان شناختی در محوطه ی ازبکی، شهرستان ساوجبلاغ، مجله ی باستان شناسی و تاریخ اول  , 81.ملک شهمیرزادی. صادق، 1378، باستان شناسی پیش از تاریخ ایران، نسخه اول، تهران: جهاد دانشگاهی.ملک شهمیرزادی. صادق، 1359، تپه زاغه و مسأله "سفال منقوش با رنگ زایل شونده"، مجله ی کند و کاو , 69.ملک شهمیرزادی. صادق، 1371، تصویری از پوشش گیاهی و حیوانی حاشیه ی کویر در 7500 سال پیش، مجموعه مقالات سمینار بررسی مسایل بیابانی و کویر در ایران .ملک شهمیرزادی. صادق، 1374، گاهنگاری فلات مرکزی ایران، دوران نوسنگی تا آغاز شهر نشینی، مجله ی باستان شناسی و تاریخ , دوم.ملک شهمیرزادی. صادق، و نوکنده, ج. 1379، آق تپه. گرگان: سازمان میراث فرهنگی کشور، مدیریت میراث فرهنگی استان گلستان.نگهبان. عزت. الله، 1356، حفاری دشت قزوین، تهران: مارلیک.نگهبان. عزت. الله، 1356، گزارش مقدماتی دو ماهه عملیات حفاری دشت قزوین، منطقه ی سگز آباد، نشریه موسسه و گروه باستانشناسی و تاریخ هنر، ضمیمه ی مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی 1  .نگهبان. عزت. الله، 1376 ، مروری بر پنجاه سال باستان شناسی ایران، تهران: سازمان میراث فرهنگی.هژبری نوبری. علیرضا، و پور فرج. اکبر، 1385، تبیین دوران نوسنگی و کالکولتیک منطقه ی اردبیل بر اساس داده های قوشاتپه شهریری، مجله ی علمی پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران 2-180.هول. فرانک، 1381، باستانشناسی غرب ایران، تهران: سمت.واندنبرگ. لویی، 1379، باستان شناسی ایران باستان، نسخه دوم، ع. بهنام, مترجم، تهران: دانشگاه تهران.ویت. مری. و دایسون. رابرت. 1382 ، گاهنگاری ایران از حدود هشت هزار سال تا دو هزار پیش از میلاد، نسخه اول، ر. افهمی, تدوین, ا. پور فرج, و ا. چایچی امیرخیز, مترجم، کرمان: انتشارات نسل باران.یاری. احمد. و طلایی, حسن، 1384، تحلیل ساختاری نقوش سفال نوسنگی شمال غرب ایران، مجله ی دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران , 61-77.

Brown, B. 1962  . Excavation at Shahrayar, Iran. Archaeology , 15, 27-31.
Brown, B. 1948 . EXCAVATION IN AZARBAIJAN. London: JOHM MURRAY.
Burney, C. 1958  . eastern Anatolia in the Chalcolithic and Early Bronz Age. Anatolian Studies, 8 , 157-209.
Burney, C. 1964 . Excavation at Yanik Tepe, Azerbaijan, 1962: Third Preliminary Report. Iraq 26 , 54-61.
Burney, C. 1961 . Excavation at Yanik Tepe, North Westwrn Iran. Iraq, 23 , 53-138.
Burney, C. 1962 . Excavation at Yanik TepeAzerbaihan 1961: Second Preliminary Reprt. Iraq, 24 , 49-134.
Burney, C., & Long, D. 1971  . The peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus. New York: Praeger.
Doyson, R. H. 1969  . A Decad in Iran. Expedition , 111.
Doyson, R. H. 1991  . The Neolithic Period Through the Bronze Age in Northeastern and North-Central Persia.  E. Yarshater, Ed.   Encyclopaedia Iranica , V, Fascicle 3, 265-275.
Dyson, R. H., & Young, T. J. 1960  . The Solduz Valley, Iran: Pisdeli Tepe. Antiquity , XXXIV, 19-27.
Ghrishman, R. 1938  . Fouille de Sialk pres de Kashan, 1933, 1394, 1937  Vol. I  . Paris.
Hamlin, C. 1975  . Dalma Tepe. Iran , XIII, 111-127.
Henrickson, E. 1983  . A update Chronology of The Early and Middle Chalcolithic of Central Zagros Highlands, Western Iran. Iran , 63-108.
Henrickson, E., & Vitali, V. 1987  . the Dalma Tradition: Prehistoric Inter-Regional Cultural Integration Highland Western Iran. Paleorient , 37-45.
Majidzadeh, Y. 1976  . The Early Prehistoric Culturs of The Central Plateau of Iran. In An Archaeological History of its Development During The Fifth and Forth Millennim B.C.
Malek Shahmirzadi, S. 1977  . Teoe Zagheh: A Six Millennium B.C Village in the Qazvin Plain of the Central Iranian Plateau. Ph.D Dissertation : University of pennsylvania.
Malek Shahmirzadi, S. 1977  . Tepe Zagheh: A Millennium Big Village in the Qazvin Plain of the Central Iranian Plateau. Ph.D. Dissertation : University of Pennsylvania.
Maleki, Y. 1961  . Abstract Art and Animals Motis amaong the Ceramists of The Region of Tehran. Archaeology Viva  1  .
Masuda, S. I. 1976  . Excavation at Teppeh Sang Caxmag. Annual Symposium of Archaeological Research in Iran. Tehran, Iran: Muzeh-e Iran-e Bastan.
Matney, T. 1995  . Reviews and reports. Re-excavating Chashmeh Ali. Expedition , 37, 26-38.
McCown, D. 1942  . The Comparative Stratigrphy of Early Iran. Oriental Instituate of the University of Chicago, studies in oriental civilization  23  .
Shmidt, E. 1937  . Excavation at Tepe Hissar  Damghan    Vol. 1  . Philadelphia: The University Museum, The University of Pensylvania Press.
Shmidt, E. 1931  . Excavation at Tepe Hissar. Musem jurnal Pensylvania University  MJXXIII  .
Shmidt, E. 1934  . The Jiont Expedition to Persia. University Museum Bulletin , 5, 86-87.
Solecki, R. L., & Solecki, R. S. 1973  . Tepe Seavan, a Dalma period Site in Margavar Valley, Azarbaijan, Iran. Bulletin of the Asia institute 3 , 98-117.
Talai, H. 1983  . Pottery Evidence from AhrendjanTepe, A Neollithic Site in Salmas Plain, Azarbaijan, Iran. AMI , Band 16, 7-17.
Talai, H. 1983  . Stratigraphical Sequence and Architectural Remains at Ismailabad The Central Plateau of Iran. Archaeologisch mitteilungen Aus Iran , 59.
Voigt, M. M. 1983  . Hajji Firuz Tepe, Iran: The Neolithic Sattelment; HASSANLU Excavation Reports. Pensylvania: University of Pensylvania.
Voigt, M. M., & Dyson, R. H. 1992  . The Chronology of Iran ca, 8000-2000 B.C Chronology in Old Eorld Achaeology  Third ed.  .  R. W. Ehich, Ed.   Chicago: University of Chicago Press.
Young, C., & Levin, L. 1974  . Excavation of Godin Projet: Second Progress. Royal Ontario Museum Art and Archaeology.

پایان نامه ی بررسی تاریخ هنر موسیقی و رقص در نقوش ایران باستان. doc

نوع فایل: word

قابل ویرایش 170 صفحه

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشدM.A

گرایش تاریخ هنر ایران باستان

چکیده:

رقص از کهن‌ترین انواع هنر به شمار می‌آید. به اتکای اکتشافات علوم اجتماعی می‌توان رقص را بخشی از هنر و از نخستین جلوه‌های حیات بشری دانست. تصاویر و نقوش پیش از تاریخ نشان می‌دهند که قدمت رقص به هزاران سال پیش باز می‌گردد و روح جوامع بشری با شکل‌هاو ویژگیهای خاص اجتماعی، محلی، روانی، نژادی سبب به‌وجود آمدن انواع مختلفی از این هنر یعنی رقص شده است. در این پژوهش سعی شده تا با تکیه بر نقوش بازمانده از دوره‌های پیش از تاریخ و تاریخی جنبه‌های مختلف این هنر بررسی شود.

کلید واژه‌ها: موسیقی، رقص، دوران پیش از تاریخ، دوران تاریخی.

مقدمه

رقص آنگونه که در لغت‌نامه دهخدا آمده است: در لغت واژه‌ایست عربی به معنی بازی کردن و پای کوفتن. و براساس فرهنگ معین حرکاتی موزون است همراه با آهنگ موسیقی و یا هنر ایجاد زیبایی با بیان احساسات به وسیله‌ی حرکات توأم با موسیقی.

بدوی‌ترین و کاملترین هنر اقوام رقصی است که به همراهی آوازهای یکنواخت و بی‌معنی اجرا می گردد. حتی واگنر عقیده داشت موسیقی از رقص منشا گرفته است.

بطور خلاصه هنرآفرینی اعم از نقاشی، مجسمه‌سازی، رقص و .... ناشی از زندگی عملی ابتدایی و بخشی از فعالیتهای حیاتی است و ارزش حیاتی دارد. در عموم جوامع قدیم رقص و موسیقی و شعر وابسته به نیروهای جادویی بودند. رقص اقوام ابتدایی منعکس کننده زندگی واقعی آنهاست. رقص‌ها و آوازهای مربوط به امور و موقعیتهای مختلف از قبیل شکار، جنگ، کاشتن، درویدن و تدفین و.... با عواطف خاصی که در افراد یک گروه برمی‌انگیزد آنها را پیوسته آماده مبارزه و غلبه بر مشکلات می‌سازد.

انسان فطرتا، بنابر غرایز طبیعی خود هنگام شادی و مسرت شدید، جنبش و حرکتی در اعضا و جوارح خود حس کرده و بی‌اختیار به جست‌وخیز می‌پردازد و فریادها و قهقهه‌های سرور و نشاط از ته دل برمی کشد. بشر در همه‌حال و در هر سن‌وسال به هنگام احساس خوشی و لذت شدید، جنبش‌ها و جست‌وخیزهای انفرادی ناشی از غرایز فطری را تبدیل به پایکوبی و دست‌افشانی‌های موزون و دسته‌جمعی کرده است. رقص و اجرای حرکات موزون درمیان اجتماعات بدوی و نیمه متمدن محرک اعمال و حرکات دسته‌جمعی و در نتیجه مولد هماهنگی و وحدت عمل درمیان افراد قبایل می‌گردید.(گزوسکی62:1348) کارهای موزون انسان ابتدایی دو جنبه متفاوت داشت: جنبه حرکتی و جنبه صوتی. جنبه حرکتی موجد رقص شد و تکرار موزون اصواتٰ موسیقی را ایجاد کرد. موسیقی‌های ابتدایی در آغاز تنها تقلیدی از صداهای طبیعی از جمله صدای حیوانات یا ریزش آب و... و تکرار مداوم آنها بود. از هر آهنگ و ترانه و رقص در جریان دهه‌ها و سده‌ها اشکال گوناگونی بدست آمد و جزو سرمایه فرهنگی گروه ابتدایی شد. (آریان پور1354ص52)

آنچه امروزه به نظر ما بازی و تفریح به شمار می‌رود برای انسان ابتدایی یک امر جدی بوده. آنهاهنگامیکه به رقص برمیخواستند تنها قصدشان خوشگذرانی نبوده بلکه میخواستند به طبیعت و خدایان چیزهای مفید بیاموزند یا آنها را با خود همسو کنند. اما از آنجایی که رقص موجد سرور و لذت است پس در هرجا انسانی بوده لذت و سروری وجود داشته است، رقص نیز موجود بوده و از این روست که در ریشه و اساس تمدن هر قوم و ملتی حتی وحشی‌ترین و ابتدایی‌ترین آنها رقص را به انواع مختلف می‌بینیم و می‌توان گفت هیچ چیزی نیست که بهتر و بیشتر از رقص خصایص قومی و اخلاقی مردم ابتدایی را جلوه‌گر سازد. (گزوسکی1348ص62)

بالطبع اقوامی که از هزاران سال پیش در سرزمین ایران نشیمن گرفته و مراحل مختلف تمدن و فرهنگ را پشت سرگذاشتند هیچگاه از این هنر غریزی عاری نبوده‌اند و خوشبختانه در آثاری که از آنروزگاران برای ما بازمانده جسته و گریخته نمونه‌هایی از انواع رقصهای دسته‌جمعی و انفرادی پیدا میشود. (ذکاء1342ص45)

مقدمه:

فهرست مطالب:

چکیده                                           

فصل اول (کلیات پژوهش)                         

مقدمه                                          

طرح مسئله                                      

اهمیت پژوهش                                    

اهداف پژوهش                                     

سؤالات پژوهش                                   

فرضیات پژوهش                                    

پیشینه پژوهش                                     

روش پژوهش                                    

حدود و نقطه‌ی تمرکز                               

مفاهیم پژوهش                                    

سازماندهی پژوهش                                

بررسی و نقد منابع                                 

فصل دوم (کلیاتی درباره رقص و موسیقی)              

بخش اول (تعریف رقص و موسیقی و شاخصه های آن)        

     2-1-1-بررسی نظریه های گوناگون درباره ی هنر           

     2-1-2-تبیین هنرهای ابتدائی                           

     2-1-3-هنرهای بدوی                             

بخش دوم (آغاز شعر و موسیقی)                       

     2-2-1-سیر هنرها                                  

     2-2-2-گسیختن تجانس ابتدائی                      

     2-2-3-آفرینش هنری                             

بخش سوم (کوششی برای تنظیم روش های هنرشناسی)        

     2-3-1-نمونه ی انواع هنری                         

     2-3-2-استفاده از واژه رقص در ادبیات                 

فصل سوم (رقص و موسیقی در فرهنگهای باستان)          

بخش اول (بررسی رقص و موسیقی در بین النهرین)           

     3-1-1-رقص و موسیقی در کلده                     

     3-1-2-رقص و موسیقی در سومر                     

     3-1-3-رقص و موسیقی در آشور                     

     3-1-4-رقص و موسیقی در بابل                      

     3-1-5-رقص و موسیقی در عیلام                    

بخش دوم (بررسی رقص و موسیقی در مصر، عبرانیان، یونان و روم)

     3-2-1-رقص و موسیقی در مصر باستان و کرت           

     3-2-2-رقص و موسیقی در میان عبرانیان باستان           

     3-2-3-رقص و موسیقی در یونان باستان                

     3-2-4-رقص و موسیقی در روم باستان                 

بخش سوم (بررسی رقص و موسیقی در ژاپن و چین و هند      

     3-3-1-رقص و موسیقی در ژاپن                     

     3-3-2-رقص و موسیقی در چین                     

     3-3-3-رقص و موسیقی در هند                      

فصل چهارم (رقص و موسیقی در ایران از دوره ی آغازین عهد باستان)

بخش اول (رقص در هزاره پنجم پیش از میلاد)              

     4-1-1-تپه خزینه                               

     4-1-2-تل جری                                

بخش دوم (رقص در هزاره چهارم پیش از میلاد)             

     4-2-1-تپه سیلک                                

     4-2-2-سگزآباد قزوین                            

     4-2-3-تپه سبز                                 

     4-2-4-تپه حصار دامغان                           

     4-2-5-نهاوند                                   

     4-2-6-رقص نیایش خورشید از سیلک                  

     4-2-7-چشمه علی                               

     4-2-8-رقصی دیگر از چشمه علی                    

     4-2-9-تپه موسیان                               

     4-2-10-رقص تکی از هزاره سوم                     

     4-2-11-رقص تکی بر روی لوحه سنگی از شوش          

     4-2-12-رقص دسته بند «کاسوها» از هزاره سوم            

بخش سوم (رقص و موسیقی در هزاره ی دوم و سوم)         

     4-3-1-رقص با «سماچه» به معنی ماسک از تپه یحیی        

     4-3-2-نمونه دیگر از رقص با سماچه از تخت جمشید       

     4-3-3-رقص سه نفری از تل تیموران                  

     4-3-4-رقص خدایان در آسمان                      

     4-3-5-رقص و موسیقی مربوط به اسطوره ها)             

فصل پنجم (رقص و موسیقی در ایران از دوران مادها تا پایان دوران ساسانی)

بخش اول (رقص و موسیقی در دوران مادها)               

     5-1-1-افول و کم رنگ شدن هنر موسیقی و رقص          

     5-1-2-رقص در دربار پادشاهان ماد                   

بخش دوم (رقص و موسیقی در دوران هخامنشیان)           

     5-2-1-موسیقی هخامنشی تداومی از موسیقی عیلام         

     5-2-2-موسیقی در روزگار هخامنشیان                  

     5-2-3-رقص هخامنشیان                           

بخش سوم (موسیقی و رقص در دوران سلوکی)             

بخش چهارم (رقص و موسیقی در دوران اشکانی)            

     5-4-1-نگاره هایی از رقص که از دوره ی اشکانی بازمانده                            

     5-4-2-رقصهای مذهبی در روزگار اشکانیان              

     5-4-3-موسیقی اشکانی                           

بخش پنجم (رقص و موسیقی در دوران ساسانی)             

     5-5-1-عصر طلائی موسیقی                        

     5-5-2-رقص در دوران ساسانیان                     

     5-5-3-آلات موسیقی زمان ساسانیان                   

     5-5-4-خسرو و ریدک یا دانشنامهای از فرهنگ و هنر ساسانی  

بخش ششم (رقص و موسیقی مانوی)                     

فصل ششم (ادامهی هنرهای موسیقی و رقص در دوران اسلامی)

بخش اول (دوران پس از آمدن اسلام به ایران)               

     6-1-1-انواع ذکرهای صوفیانه                       

     6-1-2-سماع                                  

بخش دوم (نمونههایی از اشعار شاعران بزرگ ایران درباره رقص)  

بخش سوم (فایدههای رقص از نظر فیزیولوژیکی و روانی)      

بخش چهارم (ویژگیها و مضمونهای گوناگون رقص های قومی و محلی ایران)

     6-4-1-رقصهای آئینی در ناحیههای مختلف ایران          

     6-4-2- جنبههای مشترک رقصهای ایرانی               

     6-4-3-انواع رقص در میان ایلها، عشایر و شهرهای بزرگ ایران 

بخش پنجم (رقص مدرن ایرانی)                       

     6-5-1-کارایی                                 

     6-5-2-خط و دایره باز رقص                       

بخش ششم (موسیقی در دوران اسلامی)                 

نتیجه گیری                                      

پیشنهادات                                      

فهرست منابع فارسی                               

فهرست منابع غیرفارسی                             

چکیده انگلیسی

فهرست شکلها:

شکل2-1)رقص بومیان آفریقا دور درخت کهنسالی که مقدس شمرده میشود(ذکاء،a3:1375)22 

شکل2-2)از انسان تا توتم(شیبانی،3:1342)                

شکل2-3)رقص توتمی(شیبانی،5:1342)                  

شکل2-4)ماسک قبائل مکزیکو(شیبانی،7:1342)             

شکل2-5)ماسک اقوام ملانزی(شیبانی،9:1342)             

شکل2-6)طبلنواز مکزیکی شمالی(شیبانی،8:1342)          

شکل3-1)اثر سومری بدست آمده در اور-بین النهرین          

شکل3-2)آشوریان                                 

شکل3-3)زن چنگزن،(مجسمه بین النهرین)موزه لوور، مسوپوتامیا(hamshahrionlineir)  49

شکل3-4)نوازنده برهنه با عود(iranicaonlineorg)         

شکل3-5)قدیمی‌ترین چنگ جهان که به چنگ اور مشهور است(hamshahrionlineir)

شکل3-6)چنگ های اولیه عیلام(iranicaonlineorg)        

شکل3-7)نقش برجسته آشوری (ماداکتو)(iranicaonlineorg)  

شکل3-8)موسیقی دنیوی روی جام ارجان، عیلام،620-580قم(iranicaonlineorg)

شکل3-9)نیایشگر سفالی که یک گردنبند هلالی به گردن آویخته(مجیدزاده،1386: 129)

شکل3-10)نوازنده چنگ نیایشگر، از دوره ی سوکل مخ ها(iranicaonlineorg)

شکل3-11)اندازه ی اثر:ارتفاع: 98 سانتی متر،عرض: 41سانتی متر(iranicaonlineorg)

شکل3-12)نوازنده برهنه با عود از دوره ی سوکل مخ ها(مجیدزاده،72:1386) 

شکل3-13)مجسمه ساز زن (iranicaonlineorg)           

شکل3-14)نقش برجسته زن و مرد نوازنده، موزه ی لوور(iranicaonlineorg)

شکل3-15)موسیقی در مصر((wwwegyptblogfacom      

شکل3-16)رقص و موسیقی در مصرwwwegyptblogfacom))   

شکل4-1)سفال از تپه خزینه(ذکاء،a5:1375)                

شکل4-2)ظرف سفالین از «تل جری»(ذکاء،a5:1375)         

شکل4-3)(ذکاء،a5:1375)                            

شکل4-4)قطعه سفالی از تپه سیلک کاشان(ذکاء،a5:1375)      

 شکل4-5)مجسمه رقص دسته بند بدور درخت مکشوف در فلسطین(ذکاء،46:1342)

شکل4-6)(ذکاء،a6:1375)                            

شکل4-7)سفال از سگزآباد قزوین(ذکاء،a6:1375)            

شکل4-8)سفال از تپه سبز(ذکاء،a6:1375)                 

شکل4-9)سفال از تپه حصار دامغان(ذکاء،a7:1375)           

شکل4-10)سفال از نهاوند(ذکاء،a7:1375)                 

شکل4-11)قطعه یی سفال از تپه سیلک کاشان(ذکاء،a1375:7)   

شکل4-12)(ذکاء،a8:1375)                           

شکل4-13)سفال منقوش از تپه سیلک کاشان(ذکاء،a1375:8)    

شکل4-14)سفالی از چشمه علی(ذکاء،a1375:8)            

شکل4-15)نحوه گرفتن دستها(ذکاء،a1375:9)              

شکل4-16)سفال منقوش از تپه سیلک کاشان(ذکاء،a1375:9)    

شکل4-17)سفالی از چشمه علی(ذکاء،a1375:9)            

شکل4-18)نقاشی تکه سفالینه شکستهChalcolithic-تپه موسیان خوزستان(ذکاء،a1375:9) 114

شکل4-19)نحوه گرفتن دستها(ذکاء،a1375:10)             

شکل4-20)سفالینه از تپه موسیان(ذکاء،a1375:10)           

شکل4-21)نحوه گرفتن دستها(ذکاء،a1375:10)             

شکل4-22)سفالینه از تپه خزینه موسیان(ذکاء،a1375:11)       

شکل4-23و24و25و26)(ذکاء،a1375:11)                 

شکل 4-27)مهر استوانه ای شکل(ذکاء،a1375:12)           

شکل4-28) مجسمه مفرغ از نهاوند (ذکاء،a1375:12)         

شکل4-29)لوح سنگی از شوش(ذکاء،b3:1375)             

شکل4-30)لوح سنگی از شوش( (Aryanpour’1968:132     

شکل4-31)قطعه سفالی از«کاسو»ها (ذکاء،b4:1375)          

شکل4-32)نحوه ایستادن(ذکاء،b4:1375)                  

شکل4-33)رقص با «سماچه» به معنی ماسک از تپه یحیی(ذکاء،b4:1375)

شکل4-34)نمونه ای از رقص با سماچه (ماسک)(ذکاء،b4:1375) 

شکل4-35)تکه سفال نقش دار از تخت جمشید(ذکاء،b5:1357)  

شکل4-36)درخت زندگی و بزهای کوهی(ذکاء،a55:1343)     

شکل 4-37)رقص سه نفری از تل تیموران(Aryanpour’1968:130)

شکل4-38)نگاره سفالین دیگری از همان محل(Aryanpour’1968:130)

شکل4-39)صحنه رقص برروی صفحه برنجی از لرستان( (Aryanpour’1968:130

شکل4-40)یک گردنبند برنجی از لرستان(

(Aryanpour’1968:130

شکل4-41)سر پرچم مفرغی مشبک در لرستان (Aryanpour’1968:130)

شکل4-42)سرپرچم مفرغی از لرستان(Aryanpour’1968:128)  

شکل4-43)پایه سرپرچم مفرغی لرستان (Aryanpour’1968:128) 

شکل4-44)سرپرچم برنزی که در لرستان بدست آمده است (Aryanpour’1968:128)

شکل5-1)شیپور بلند فلزی در موزه تخت جمشید (wwwkourosh-shahrakiblogt)

شکل5-2)رقص شاهنشاه هخامنشی در جشن مهرگان(ذکاء،a6:1343) 

شکل5-3)جزئیات گچ ستون از قلعه یزدگرد،کردستان((wwwIranicacom

شکل5-4)نقش برجسته از هروان کشمیر، از دوره اشکانی(ذکاء،d1375:23)

شکل پیکره5-5)میترا(مهر)درحال قربانی گاو با نقشهای نمادی دیگر(ذکاء،d24:1375)

شکل5-6)نقش میترا (مهر)در مهراب معبد مهرپرستان(ذکاء،d24:1375)

شکل5-7)سنگ نگاره بگماز مهرپرستان، در یوگسلاوی(ذکاء،d25:1375)

شکل5-8)یکی از مهرپرستان با سماچه کلاغ (ذکاء،d26:1375)   

شکل5-9)یکی از مهرپرستان با سماچه شیر (ذکاء،d26:1375)    

شکل5-10)سماچه مردی بر ایوان جنوبی کاخ اشکانی در الحضر (ذکاء،d27:1375)

شکل5-11)سماچه مردی جوان بر ایوان جنوبی کاخ اشکانی در الحضر (ذکاء،d27:1375)

شکل5-12)سماچه مردی جوان بر ایوان جنوبی کاخ اشکانی در الحضرا (ذکاء،d28:1375)

شکل5-13)تندیس بانویی در حال نواختن موسیقی در میانرودان(raeeka1blog facom)

شکل5-14)نیم تنه ی سفالین یک چنگ نواز در موزه ی لوور(raeeka1blog facom)

شکل5-15)بیشاپور- موزائیک کف ایوان-بانوی چنگ نواز(گیرشمن،1350:143)

شکل5-16)مجسمه سفالی یک طبال ساسانی که در شوش پیدا شده

شکل5-17و18)اولبیا-لوحه های کوچک استخوانی موزه ارمیتاژ(گیرشمن،1350:268)

شکل5-19)ایرتم-نوازندگان در میان تزئینات برگ کنگری(گیرشمن،1350:268)

شکل5-20و21و22)مازندران-جام ساسانی با نقش چهار رامشگر(گیرشمن،1350:216) 178-177

شکل5-23)ظرف نقره ای سده هشتم بم در موزه ی بریتانیا (raeekawordpresscom)

شکل5-24)بیشاپور-موزائیک کف ایوان-زن تاج باف(گیرشمن،1350:141)

شکل5-25)بیشاپور-بانویی که دسته گلی در دست دارد(گیرشمن،1350:142)

شکل5-26)کلاردشت- تنگی نقره ای،موزه ایران باستان(گیرشمن،1350:215)

شکل5-27و28و29و30و31و32و33و34)  نقش تنگ نقره(1968Aryanpour,:126)

شکل5-35و36و37)پارچ نقره و طلاکاری شده،دوره ساسانی (raeekawordpresscom)

شکل5-38)کوزه نقره با نقش زنی رقاصموزه لوورraeekawordpresscom))

شکل5-39و40)ظرف ساسانیraeekawordpresscom))      

شکل5-41)زنی رقاص روی کوزه طلا- دوره ساسانی(parsianforumcom)

شکل5-42)بشقاب نقره ای از سده ی ششم میلادی (موزه ارمیتاژ) 

شکل5-43)بشقاب نقره ای با نقش فلوت نوازی سوار بر اژدها   

شکل5-44)ظرف نقره ای با نقش بهرام چهارم (گور)          

شکل5-45)بشقاب ساسانی با نقش دیونیسوس (raeekawordpresscom)   

شکل5-46)ظرف نقره ای با نقش شکار بهرام گور و آزاده(raeekawordpresscom)

شکل5-47)کاسه، موزه ی متروپولیتن (raeekawordpresscom)

شکل5-48)بشقاب نقره، دوره ی ساسانی، موزه متروپولیتن(raeekawordpresscom)